Porast kriminaliteta, ne samo u Crnoj Gori, već i mnogo šire, dovodi do opterećenja zatvorskih ustanova i potrebe da se koriste i alternativni modeli krivičnog sankcionisanja. Dodatno, zatvorska kazna, osim što ne ostvaruje sve očekivane efekte, predstavlja i značajno budžetsko opterećenje. Zato je uvođenje alternativnih sankcija u naš krivični sistem iskorak, ali da bi taj sistem produkovao adekvatne rezultate potrebno ga je u potpunosti uskladiti sa savremenim evropskim trendovima u oblasti kaznene politike, zaključeno je danas u Podgorici na konferenciji koju je organizovao Centar za građansko obrazovanje, uz pomoć Ministarstva pravde (CGO) u hotelu Centre Ville u Podgorici.
Tom prilikom, Daliborka Uljarević, izvršna direktorka CGO-a, podsjetila je na nedavno sprovedeno istraživanje u okviru ovog projekta koje ukazuje da sistem alternativnih sankcija i mjera još uvijek predstavlja novinu za većinu građana Crne Gore što se reflektuje i u njihovom znanju. “Treba naglasiti da ni postojeći društveni stavovi ne doprinose stvaranju podsticajne klime za ovaj sistem, jer gotovo 7 od 10 građana Crne Gore smatra da na izvršioce krivičnog djela veći uticaj ima kazna zatvora nego neka alternativna sankcija ili mjera, dok je samo petina suprotnog mišljenja. To znači da su potrebni dalji napori i u promociji sistema alternativnih sankcija i mjera, kao i u edukaciji određenih društvenih grupa o korisnosti ovih mehanizama.” Uljarević je navela i da u CGO-u vjeruju da sistem efikasnog alternativnog sankcionisanja može i mora pronaći svoje izraženije mjesto u sistemu izvršenja krivičnih sankcija. „Vjerujemo i da u vremenu koje slijedi može zauzeti i značajnu ulogu u prevenciji kriminaliteta, zaštiti prava osuđenih lica kroz humanizaciju postupanja prema njima, a samim tim i doprinijeti i ukupnoj bezbijednosti društva“, zaključila je ona.
Generalna direktorka Direktorata za izvršenje krivičnih sankcija u Ministarstvu pravde Crne Gore Nataša Radonjić, saopštila je da je „koncept crnogorskog krivičnog zakonodavstva godinama počivao na tradicionalnom krivičnom zakonodavstvu, što potvrđuju i istraživanja javnog mnjenja po kojima građani vjeruju da počinilac krivičnih djela treba da bude kažnjen zatvorskom kaznom i da jedino takva kazna može biti efikasna u smislu ostvarivanja svrhe kažnjavanja. Međutim, svjesni smo da svaki proces promjena i uvođenja novih instituta, novih zakonodavnih rješenja zahtijeva određeno vrijeme, a to je slučaj i sa uvođenjem alternativnih sankcija.
Dr Ilija Vukčević, direktor Instituta za pravne studije (IPLS), uporedio je period od prije pet godinai danas „kada se na ovu temu gledalo kao na avangardu iz razloga što je ova tema, kao i neke druge koje je IPLS obrađivao, bila praktično u povoju. Razvijali smo metodologiju, pokušali da napravimo sistematizaciju i statistiku, a koliki je napredak ilustruje i podatak da u 2012, 2013. i 2014. nijedna kazna kućnog zatvora nije bila izrečena. Sada vidimo da je došlo do razvoja u ovoj oblasti, pa tako danas imamo i mnogo više materije koju možemo analizirati.
Milorad Marković, pravni ekspert u Institutu za pravne studije (IPLS), predstavio je najvažnije podatke i zaključke analize sistema primjene alternativnih sankcija i mjera u Crnoj Gori. Sama analiza je sprovedena na bazi neposrednog uvida u sudske spise i dostupnih informacija od strane pravosudnih institucija i Ministarstva pravde, uz ono što je osvrt na zakonodavni okvir, međunarodne standarde i primjenu tih standarda u Crnoj Gori. U pogledu mjera kojima se modifikuje izvršenje kazne lišenja slobode, Marković je rekao da je neophodno „izvršiti analizu primjene instituta uslovnog otpusta sa aspekta razumnosti rokova odlučivanja po molbama za uslovni otpust, dužini trajanja izrečenog uslovnog otpusta u odnosu na 1/3, odnosno polovinu preostale kazne, kao i dužinu kazne zatvora za koje je odobren uslovni otpust. u kojoj mjeri se vrši zamjena novčane kazne sa kaznom rada u javnom interesu.
Nataša Radonjić, generalna direktorica Direktorata za izvršenje krivičnih sankcija, ocijenila je da je predstavljena analiza „svojom strukturom pratila naše strateško opredjeljenje u ovoj oblasti sa aspekta normative, primjene, saradnje i populizacije ovih vidova sankcionisanja. Posljednje izmjene zakona su rezultat bazične primjene kazne rada u javnom interesu i kazne zatvora u prostorijama za stanovanje, a svakako i novine nadležnosti odlučivanja suda po molbama za uslovni otpust gdje sud može tražiti od Direkcije za uslovnu slobodu procjenu rizika.
Kroz izmjene zakona smo otvorili novu mogućnost, u cilju podsticanja pravosudnih organa da daju povjerenje u pogledu uslovnog otpusta za kazne u dužem trajanju koje bi se mogle izvršavati u kućnim uslovima po principu elektronskog kontrolisanja, i to u slučaju zatvorskih kazni do dvije godine čime se doprinosi reintegraciji tog lica“, kazala je ona.
Rukovoditeljka Stručne službe u Vrhovnom državnom tužilaštvu, Dijana Gavranović Popović, pojasnila je da „državni tužilac za maloljetno lice može izreći dvije vrste alternativnih sankcija, a to su: opomena i vaspitni nalog.
Ona je kazala da „upravo kroz ovu alternativnu mjeru maloljetnik preuzima ličnu odgovornost i lično angažovanje da svojim trudom popravi učinjenu štetu i u svojoj zajednici pokaže primjereno ponašanje, razvija odgovornost i dužnost prema sebi i drugim ljudima, i u konačnici stvara se uvid postojanje pravila i pravnog reda koje treba da poštovati“.
Današnja konferencija, koja je okupila 50 predstavnika institucija, pravosudnih organa, stručnjaka iz oblasti pravosuđa, civilnog sektora, medija i političkih partija, završna je aktivnost projekta Alternativne sankcije – od kazne do reintegracije čiji je opšti cilj unaprjeđenje i zaštita ljudskih prava u Crnoj Gori kroz aktivno učešće organizacija civilnog društva u praćenju primjene politika i pravnog okvira za zaštitu ljudskih prava. Projekat je podržalo Ministarstvo pravde Vlade Crne Gore.